Çocukluk döneminde özgül öğrenme güçlüğüne bağlı olarak anlama, dinleme, konuşma, yazma, matematiksel hesaplama gibi çeşitli alanlarda yetersizlikler yaşanabilmektedir. İlköğretime yeni adım atan çocuklarda kendini gösteren disleksi de özgül öğrenmenin bir alt tipidir. Disleksi okuma güçlüğü olarak karşımıza çıkar, sözcük okuma yanlışları, okuma hızının yavaş olması ve okuduğunu anlamanın az olması şeklinde kendini gösterir.
Disleksili Bireylerin Özellikleri;
Harf ve kelimeleri tersten algılarlar.
Okuma ve konuşmada zorluk yaşarlar.
Okumada yaşıtlarına göre daha geriden takip ederler.
Okurken yerleri kaybeder, satır atlar ya da aynı satırı tekrar okur.
Bazı harfleri öğrenmekte zorlanırlar. Harfin şekli ile sesini birleştiremezler.
Okurken hece ekleyip çıkartabilirler. Uydurabilirler.
Ters okuyabilirler ( ev/ve –en/ne vb.)
Okuduğu parçanın anlamını anlamakta ve parçayla ilgili sorulara cevap vermekte zorlanırlar.
Özgül Öğrenme Güçlüğü; dinleme, konuşma, okuma, yazma akıl yürütme ile matematik becerilerinin kazanılması ve kullanılmasında önemli güçlükleri olan standart eğitime rağmen yaşına ve zekâsına uygun başarı gösteremeyen bireylerde görülen nörolojik kökenli gelişimsel bir bozukluktur.
Özgül öğrenme güçlüğü eğitim sistemiyle yakından ilintili bir bozukluktur. Bu nedenle ilköğretim döneminde tanı konmaktadır. Konuşma bozukluğu ve motor beceri bozukluğu öğrenme güçlüğüne göre daha çabuk fark edildiğinden aileler bu konuda erken dönemde destek almaya yönelmektedirler. Ancak, zekâları normal, herhangi bir nörolojik sorunu olmayan bu çocuklar okula başladıklarında bir dizi sorunlarla kendini göstermektedir. Bu sorunlar ağırlıklı olarak yazım hataları olarak karşımıza çıkmaktadır. "p, b, d, m, n" sıklıkla karıştırılan harflerdir. Görsel uyaranları algılamakta da güçlükleri olduğu için yazılanları tersinden okuyup yazma sıklıkla görülmektedir.
Örneğin "koy" yerine "yok" yazmak gibi. Sayıları sıklıkla karıştırırlar. Ardıl olarak saymak kolay bir görevdir. Ancak eşleme yaparak ya da kategorileme yaparak sayı saymak ve dört işlemi "örneğin 5 yerine 2, 6 yerine 9 yazma" görülmektedir. Yön ve zaman kavramları yoktur. Noktalama işaretlerini kullanmama, okurken yazıları takip edememe, eksik okuma ve ters yazma gibi belirtiler bozukluğun işaretleridir.
Okuma sırsında bеуnin аktiflеşеn bölgеlеri, fоnksiуоnеl MRI уöntеmiуlе tеspit еdilmiştir. Bеуnin sоl tаrаfı оkumауı уönеtmеktеdir. Bеуnin sоl ön bölümünе, ‘Hесе Oluşturаn Bölgе’ аdı vеrilmеktе vе hаrflеrin уаnуаnа kоуulаrаk hесеlеrе dönüştürülmеsi bu bölgеdе gеrçеklеşmеktеdir. Sоl оrtа bölgеуе ‘Kеlimе Anаliz Bölgеsi’ аdı vеrilmеktе, burаdа hесеlеr аnlаmlı hаlе gеlmеktе, kеlimеуе dönüşmеktеdir. Kulаk аrkаsındа kаlаn оksipitаl bölgе isе ‘Otоmаtik Dеtеktör’ аdıуlа аnılmаktа, önсеdеn tаnınmış kеlimеlеrin 1. vе 2. durаklаrdаn gеçmеуip dirеkt kеlimеnin tаnındığı bölgеdir. Kеlimе аnаlizi vе оtоmаtik dеtеktör bölgеlеri, iуi kооrdinаsуоn sаğlауаmıуоr durumda ise disleksinin varlığından söz edilmektedir. Bu kişilеr bеуinlеrinin sаğ bölgеlеrini dе çаlıştırаrаk оkumауа çаlışmaktadırlar.
Özgül öğrenme güçlüğü yaşayan öğrenciler; düşük okul başarısı akranlarından anlamlı derecede geri olmalarıyla fark edilebilirler. Konuşma, dinleme, okuma, yazma, matematik, akıl yürütmede önemli derecede güçlük yaşanması söz konusudur.
Nedenleri;
Beyin Hasarı: Doğum öncesi, doğum sonrası ve doğum sırasında yaşanılan problemler, bebeğin MSS’ini (merkezi sinir sistemi) etkileyebilir ve risk faktörü oluşturabilir.
Genetik Faktör: Genetik faktörlerin beynin gelişimi, fonksiyonel formunu etkilediği ve bu sebeple öğrenme güçlüğünün bilişsel işlevleri ile ilgili etkilenmeye yol açtığı kabul görmektedir.
Nörolojik fonksiyonlardaki bozukluk, bilgi işleme modeli, algısal bozukluklar, yakın akraba evlilikleri, genetik, metabolik hastalıklar, gebelik sırasında bakımın yetersizliği, ilaç, alkol, sigara ve madde kullanımı vb. neden olabilir.
Yaygınlığı;
Araştırmalar sonucu erkek çocuklarda daha sık rastlandığı görülmüştür.
Tedavisi;
Öğretmenler tanılama aşamasında; akranlarına göre anlamlı derecede akademik başarısızlık çeken öğrencileri gözlemlemeli öğrencide zeka geriliği, duygusal davranışsal bozuklukla, tıbbi bozukluklar, kültürel ve sosyal çevrede yoksunluklar olup olmadığının ayrımında olmalı; başarısızlığın nedenlerini tam olarak anlamalıdır. Çocuk Ergen Ruh Sağlığı uzmanı tarafından tanısı konulan bireyin özel eğitim desteği alarak bu durumdan daha az etkilenmesi sağlanır.
Okuma Güçlüğü ile Giden (Disleksi),Yazılı Anlatım Güçlüğü ile Giden (Disgrafi), Sayısal Hesaplama Güçlüğü ile giden (Diskalkuli) şeklinde olmak üzere 3 alt tipi bulunmaktadır. 1- 7 Kasım tarihleri Disleksi Haftası olarak kabul edilmiş olup bu kapsamda farkındalık faaliyetleri düzenlenmektedir.
Disleksili bireylerin de normal ya da normalin üzerinde zekaya sahip oldukları unutulmamalıdır. Önemli olan onların yeteneğinin keşfedilmesi, özgüven aşılanması ve gerekli eğitim desteğini alarak bu durumdan en az etkilenmeleri sağlanmalıdır.
Dr. Dursun KOÇ Bartın İl Sağlık Müdürü